HKINLUM HPAJI SHALAT MASING

HKINLUM HPAJI SHALAT MASING

Ga Nhpaw
Mungkan hta amyu langai ngang grin nga lu na matu hpaji byeng-ya npawt rai wa ai hpaji prat gaw, daini rai nga sai. Hpaji byeng-ya gaw amyu langai hpe makawp maga ai ning-gang rai nga ai. Amyu langai hpe shim lam mung jaw ya nga ai. Hpaji byeng-ya hpe npawt n shatai ai majaw amyu ni law law wa mungkan kaw na gamawng mat magang wa nga sai. Daini na prat ban ningnan hta mungkan hproihpra masa (globalization)a majaw anhte Jinghpaw Wunpawng Ramma ni tinang hkum tinang n shim dum ai myit, hkrit ai myit, n-gwi ai myit ni gaw lam shagu hta ka-up nga ai majaw zet ai , zen ai, greng ai hte hpaji lam hta ningtawn nna amyu yawng a gawng malai tai let magrau grang ai, magam myit jasat rawng ai ningbaw ningla ni grai taw mat sai. Grau nna lahta tsang hpaji hpe yak hkak ai lam amyu myu a majaw bawnu kung nga ninglen, ramma law law wa n lu sharin la ai prat de du wa sai. Dai re ai majaw, Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni yawng hpaji lam hta rawtjat kunghpan wa lu na hte wuhpung wuhpawng hpe woi awn ningshawng lu ai hpaji chye ai ningbaw ningla shangai shapraw sa wa ai magam lam hta maibyin dephkap ai maga hku nna, myit makun let, Hkinlum Hpaji Shalat Masing hpe hpaw nhtan ga ai rai.

I. Mying: Hkinlum Hpaji Shalat Masing

Lachyum:
Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni a matsun maroi labau hta Kinseng Shabrang hte Hpungdin Kai Nang hpe jaw dat ai sumsing wunli wungau hta hpaji hparat hte zai byeng-ya rawng nna reng hkrik ai amyu ni hpe lam woi u ga nga HkinLum (Kinlum) Htu Shan hpe dat ya ai. Ndai Hkinlum Htu Shan a mying hpe lakap nna ndai masing mung hpaji hparat lam, shalat jahpat ai lam hta Jinghpaw Wunpawng sha ni hpe jut shara mi kaw na sha pyi shang lawm lu na matu Hkinlum Hpaji Shalat Masing ngu amying shingteng jaw da ga ai.


II. Shangai Chying hkai wa ai lam.
Ndai masing gaw marai langai ngai, wuhpung wuhpawng langai ngai e shadut ai majaw, hpang kaw tsap ya ai majaw byin pru wa ai n re. Dai ni na anhte a ningbaw ningla ni woi awn shakut shaja nga ai lam ni hpe chyu myit dik, myit mangoi, mara shagun, dinglun nga ai hku n re ai sha, anhte ramma ni nan mung tinang dangdi danghkap ai made, amyu sha magam lam hta shang lawm na ngu ai myit masin hte hpaji hpe mangoi ai wuhpung hpe daw jau mayu ai Dakkasu jawng ma ni hte ramma ni myit makun let tinang lu ai hta na lap 500/-, 1000/,2000/- rai jawm bang nna ndai masing byin pru wa ai lam rai nga ai.

III. Yaw Shada ai lam

1. Ja gumhpraw yak nna tsang (10) sanpoi hpe atsawm sha n lu htai / n lu lung ai jawngma ni hpe tsang (10) awng hkra laika sharin ya na,
2. Lahta tsang Dakkasu hpaji sharin nga ai Jinghpaw Wunpawng jawngma ni hte janmau lu ngut sai ni yawng, tinang lu ai atsam, lu ai aten hpe amyu sha lam hta ap nawng mayu ai myit byin pru wa na matu,
3. Amyu sha ni yawng hpaji lam hta chye chyang kunghpan wa na matu.

IV. Hkam La, Yin la ai lam

Anhte Hkinlum Hpaji Shalat Masing gaw :
1. Jinghpaw Wunpawng Sha ni yawng hpe mahta ai lamang re.
2. N dut n dang myit sawn sumru let tatut hkrang shapraw ai lai hpe npawt hpang
shatai ga ai.


V. Bungli Masing

1. Buga shagu hta laika sharin ginra law law hpaw wa hkra n-gun jaw na.
2. Chye chyang ai ni hte lata gindun nna sharin jahpat ai lam, hpaji jaw ai lam hte bawngban hpawng ni woi galaw na.
3. Hkinlum hpaji shalat jinghku (Friends of Hkinlum) shalaw na.
4. Kam mai ai hte myit lawm ai ramma ni hpe lata gindun woi shalat la na.


Putao Hkinlum Jawng ma ni

VI. Galaw Nga Ai Magam Bungli

VI. Galaw Nga Ai Magam Bungli
2003-2007 laman tsang (10) awng la sai jawngma yawng 201 tup: {2003-2004 :- (35), 2004-2005 :- (63), 2005-2006:- (38), 2006-2007:- (65)}

1. Sept. 2006 - Shagrau Sha-a Hpawng ( Myitkyina & Manmaw Ginra )
2. Dec. 2005 - Hkinlum Christmas ( Myitkyina Ginra ni & Manamaw)
3. April 3-8, 2007 - MKA Ginwang Hpung Shawa Zuphpawng hta Maza wa hta
4. April 2007 - Development Training (PAR)
- Comminity Organizing Training
5. April - May 2007- Putao Extension Program
- Machyang Baw jawngma(56 )
- Ziun Mare Jawngma (16 )

II. Hkinlum Hpaji Shalat Masing A Manang Tai Ga.

Sharin hkam la nga ai Jawng ma langai hkrai a ra ai lam ni hta garum madi shadaw mai ai. ( Ga shadawn: Wan shadaw, maisau buk, mahkyet zawn re ai ni)

Masing hta hkan nna ra wa ai lam ni hpe lajin wa ai shaloi tinang myit hkawn ai made shang lawm mai ai.
Hpaji jaw la ai lam hte akyu hpyi garum ai hku nna mung shanglawm mai ai.

Dapkawng Hkinlum Jawng ma ni

Uma Ga a Hpaji lam

Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni a Uma ginra, Gindai ginra, Hkranghku Majoi ngu kajai gumhkawng lai wa ai, Mali Hkrang Walawng hta hpaji sharin ya na sara yak nga ma ai. Jawng nta hpe shingbwi galup, hpun kawa ngau hte shachyaw da let mare kahtawng na jawngma shayi shadang sha ni Hpaji hpe marin la let sharin ya na sara ni hpe lat nga ma ai. Hkahku Uma ginra kata Mali Nmai Walawng hte Malihkrang Walawng ngu nga ai hta Malihkrang Walawng kata hpaji sharin jawng kaba ngu na Shanglawt Asuya, Htingnan Lapran Tsang Jawng, Umhta Angalican Sasana Lapran Tsang Jawng hte Hkahku Mung Ginwang Hkalup Hpung Ginjaw a Bawmwang mare na Bawngring Sasana Lapran Tsang Jawng ni nga nga ai. Dai Jawng ni hta Jawngma n-gun law dik, Sara n-gun nga dik ngu ai Bawngwang, Bawngring Sasana jawng hta pyi Sharin Sara yak ai manghkang shaning shagu jamjau nga ma ai. Sharin sara/num ni hpe jaw na malu masha hte shata mi shata shabrai ks.20000 pyi n lu jaw nna yakhkak jamjau kyin nga ma ai. Uma Ga na amyu sha ni gaw shanhte dangdi ai, jawng nta hpe maibyin ai made shakut shachyaw da nga ma ai raitim, hpaji sharin ya na gaw shanhte n dang di lu nna shoi chyum nga ma ai. Ndai Uma ga hta shanu nga ai amyu sha ni gaw, Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni yawng a kanu gindai uma ga hpe lit la sin shakut ai lit hpe n dang n la gunhpai shakut nga ma ai. Bawmwang, Bawngring Sasana Jawng hta Jawngma 273 hte Jawng Sara/num marai 13 rai nga ai. Dai Jawng Sara/num ni hta na marai 8 gaw shaning shagu wa du apnawng ai ni rai ma ai. Raitim shaning shagu ding-run wa lung apnawng na sharin Sara/num mat mat ai manghkang gaw kaning rai Jawng hpe jahkrung na. Buga Hpung langai a Laban shawa Nawku hta hta la lu ai alu gaw law dik ks.1000 (Myen gumhpraw Lap hkying mi) Ginwang kata buga hpung (10) nga ai rau sha gaw sasana magam hta mung jai lang ra, kaning rai Uma ga a hpaji lam hpe jahkrung na yak nga ai. Lahta tsang madang Tsang 9, 10 shalat ai, Sumprabum muklum kata na Ginwang boarder hta pyi sa du lit la woi awn ya na masha n nga nga ai. Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni gaw labau laroi rau sak hkrung ai ni, Jaw labau daw nna ngapra ai ni nga nna, amyu roisai lam tsun jahta ai amyu ni rai ga ai. Uma Hkahku ga nga ai ni yawng gaw anhte Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni a uma dap saidaw saichyen ni she rai na re. Shanhte a prat gaw layang ga de nga nga ai Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni rau hpa n daw n seng ai gaw n rai ang na re. Tinang amyu hpe chye lakawn ai amyu, tsawra chye ai amyu ni, mahkyin jinghku mahku mara chye ai amyu ni she anhte Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni teng yang gaw, anhte amyu sha sai daw sai chyen ni a prat hpe myit yu lit la sa wa ra na sai.

Hpaji Prat : Anhte a Yupmang Ni Hkrang Shapraw Lu Na Prat

Palawng Naw Tawng

1989 ning, Germany mungdan hpe sinpraw hte sinna hpe ginhka da ai bunghku kaba daw hten mat wa ai hpang mungkan gaw arang madu ni a prat (capital society ) kaw na hpaji madu ai ni a prat, hpaji prat (knowledge society ) de du wa sai. Mungkan masha ni yawng hpaji hpe chyu shachyut nna num la, num wa na aten pyi n lu mat wa ai prat du wa sai. Anhte nga pra ai Myen mungdan mung Dakkasu, Hkawlik 150 jan hpaw nhtan nna mungkan a hpaji prat de woi dun garawt shang wa ai. Dai rai yang hpaji ngu ai lachyum hpe shawng chye nna she hpaji prat de mai anin shang na re hpe mu mada ai.

Hpaji ngu ai hpa rai ta?

Greek Philosopher Socrates (c.399BC ) tsun ai, “ Hpaji ngu ai gaw tengman ai lam (truth), tsawm htap ai lam ( beauty ), hte mai kaja ai lam ( goodness ) hpe sawk sagawn ai lam re. Tengman ai machye machyang gaw masha shagu kaw nga ai. Masha gaw tengman ai lam, tinang a asak apart gam maka, hte tara rapra lam a matu sung sung chye myit ai ni rai ra ai.” 387BC hta Ahtens mare hta Academy jawng woi hpaw let hpaji sharing ya ai Plato gaw agrin nga ai mungkan hta hkum tsup ai masa, makam ( perfect ideas ) nga ai. Tengman ai hpaji beng-ya gaw masha shagu hta aten shagu nga ai. Aristotle (335BC) tsun ai hta “ Masha gaw wanglu wanglang myit sawn chye ai; masha gaw shingra tara hpe mu hkra hkaja nna mungkan hpe shingra tara hte maren up hkang na lit nga ai. John Dewey a ningmu gaw hpaji ngu ai gaw mu tam ai lam matut manoi byin ai hpe tsun ai. Dai majaw hpaji ngu ai gaw tinang hkum tinang chye hkra galaw ai ( self-knowledge ) hte tinang hkum tinang galu kaba wa hkra galaw ai ( self improvement ) lam rai nga ai. Chye da ai, lu la ai lam, mahkrum madup hpe nyan hte asung shang hkra jai lang ai lam hpe hapaji byeng-ya ngu tsun yang nshut nga ai.

Hpaji rawng ai masha

Mungkan hta asak rawng ai baw hpan lajkawng : dusat mungkan (animal kingdom) hte hpun kawa mungkan (tree kingdom) nga ai. Dusat mungkan hta lawm ai masha gaw protain a majaw bawnu kaba nna kaga dusat ni hte shai nga ai. Masha a bawnu weight gaw 1500cc rai nna gasan chye san ai, mahtai tam chye ai, hkrang shapraw chye ai. Dusat ni a bawnu gaw 500cc sha re ai majaw moi na hte shai ai lam nnga ai. Ga san n nga ai majaw ga mung n chye shaga ai. Lam shagu hta nan nan sha re. Anhte masha re. Grau nna asak hkrung ai Karai Kasang hpe lu la ai, nawku kam sham ai ni re majaw masha kaga ni hta bawnu grau kaba ai. Hpaji byen-ya a npawt Karai Kasan a lam sawk sagawn hkaja na mung yak nga ai zawn hpaji hparat a lam sawk sagawn hkaja na mung yak nga ai. Dr. Mukwa Dai Naw (MDY Dakkasu ), Lawu Ga Ginwang ramma ningbaw ningla ni hpe ngun jaw gat sun ai hta “ Chyum laika gaw kaba dik, hkum dik ai hpaji laika buk kaba re. Karai Kasang gaw hpungtang hpaji a npawt re, hpaji chye mayu yang chyum laika hti ra ai.” Dai majaw hpaji rawng ai masha langai tai na matu gasan law law san ra ai, mahtai tam hkrang shapraw chye ra ai hta Hpaji a npawt Karai Kasang hta galoi mung manoi ra nga ai. Hpaji chye nna gasan nnga ai, hkrang shapraw nchye ai wa gaw dusat sha rai nga ai. Ga shaga nchye ai ma a, na n na ai na lahpang sha rai nga ai.

Awng Padang Woi Dip ai Hpaji Hparat

Mungkan e hpaji hparat hta maju jung ai amyu ni padang ninglaw lu ai lam sakse law law hpe mu mada lu ai. 1806 ning German masha ni a labau hta Jena a myit htum shoi chyum mayak manghkang ( Disaster of Jena ) byin pru wa sai. Hpa majaw nga yang gumshem ai hte n-gun ja ai Francis ni gaw Germany mung ting hpe gasat wan nat kau let madu sha kau ai majaw re. Ndai mabyin hta tsasam masha wa a npu kaw myit ndaw ai sha, shanhte a prat, kam maka, amyu kaba langai tai na matu hpaji lam hte hkrat sum mat ai lam hpe gaw gap na matu German jawng sara ni gaw amyu sha hpaji lam ( National Education ) hpe aja awa woi galaw sai. Dai majaw 1870 ning hta Francis ni hpe tinang a lamu ga kaw na gawt kau lu ma ai. Dai hpe Prussia jawng sara ni a awng padang ( victory of Prussian school master ) nga nna shagrau da ai lam mu lu la ai. Dai majaw hpaji gaw amyu langai lawt kawt lu na matu npawt nhpang re.

Myen ni a labau hpe bai yudat yang mung English mung maden hpe gawt kau nna npawt nhpang gaw Nagani laika hti hpung rai nga ai. Dai hpung kaw nna laika hpan amyu myu woi hti ai, hti ngut sai laika ni hpe dinglun hpaji ginlen ai lam ni galaw let mungkan a byin da masa hpe dinglung myit yu ai lam mu lu ai. Dai hpang Uwe magazine shapraw let mung masa nli gat hkai ai. Dai bungli hpe woi awn ai ni gaw Ramma ni rai nga ai. Shanhte a myit numshawn shaw shamu sharawt ai marang e Myen amyu ni a matu amyu sha jawng (National School) ni mare shagu hta hpaw wa sai. De a mahtai gaw myen mung shanglawt lu ai de woi wa lu ai lam re. Dai hte maren mungdan shagu a labau hpe yu yang hpaji chye ai ni woi jasat ai majaw mungdan shagu lawt lu ai lam byin wa sai. Dai majaw Amyu sha hpaji (National Education) gaw shang lawt ahkang aya a npawt re. Anhte Jinghpaw Wunhpawng sha ni mung laika lu ai amyu gaw tai saga ai, hpaji chye ai, byen-ya lu ai hte shang lawt ahkang aya lu ai amyu naw tai ra nga ga ai. Jinghpaw laika lu ai shaning (112) ning rai sai, hpaji munu Ph.D lu ai, anhte yawng hpe lam woi lu ai marai (100) nga sai kun? Jahtum chyalai Jinghpaw laika hpe atsawm sha chye ai marai (100) nga sai kun?

Dai ni na hpaji prat

Byin mayu ai, chye mayu ai hpe zoom hte gang nna yu, hkaja ai prat telescope prat dai ni nre. Tinang chye mayu ai hpe akrit akrai sawk sagawn hkaja ai prat microscope hte yu ai prat dai ni re. Dai majaw nang chye da ai hpe tak nna sha chye ai madang kaw na akrit akrai chye ai, akyu jashawn lu ai professional prat de sa wa ra saga ai. Dai hte maren hpaji ladat ni mung laika sharing jawng kaw sha hkaja ai ( school-learning) kaw na asak ahkrung nga dingsa hkaja ra ai prat (life long-learning) de, sharin sara ni hpe npawt madung da ai (teacher-centered) kaw na jawng ma hpe madung tawn ai (student-centered) de, hpaji machye machyang hpe sharing len shalai ai (knowledge-instructed) kaw na hpaji machye machyang gaw gap ai (knowledge-constructed) prat de rai wa sai. Hpaji gaw yawng a matu rai nna shinggyim masha yawng mung hpaji a matu sha asak hkrung ra ai prat hpaji hpaga ga sha ra ai prat rai sai. Bai nna mungkan masha ni yawng tinang lu ai hpaji ni, tam sawk da ai, gyin shalat da ai zai ladat ni hpe online kaw mara nna upload galaw nna dut sha ai prat dai ni prat rai sai. Kaning re ai hpaji ni hkaja tim professional byin hkra shakut ra ai prat, wuhpawng hpe contribution law law jaw ra ai prat dai ni re. Globalization a laru, hpaji prat a laru a majaw mungkan gaw ta hte mai jum, mi hte mu ai arung arai (Hardware) prat kaw na, mi hte nmu lu ai hpaji maka (Software) prat, dai ni gaw shada da mahkri shawn, hpaji ginlen hpaga ga ai (Network) prat rai sai. Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni mung hpaji maka (Software) amyu myu gyin shalat let lamu de kabai mara (upload) di nna hpaji hpaga ga ra sai. Mungkan ting hte Network galaw nna hpaji maw kaba lawan ai hku hpaw ra ai. Lamu hkinggau ntsa hta sha pyi hpaji gat lawk kaba ni hpaw let hpaji hpaga ga ai hku nna shang lawt la yu ga. Ndut ndang myit ai, gyin shalat ai, hpaji lam hta shang lawt lu ai brogger ni anhte tai ra nga sai.

UNICEF ni a motto gaw hpaji ngu ai gaw laika hkum ni hpe chye hti na matu sha nre mung kan hpe mung chye hti na matu re. ( Education is not only to read the word, but also to read the world). Dai ni hpaji wuhpawng (knowledge society) lawan ai hku nna galu kaba wa ai majaw tinang chye mayu ai hpe computer kaw na mouse hte kahtawk dat ai hte chye lu nga ai. Tam mayu ai lam mahkra lu tam ai. Manga ning hta hpaji hpan htam lahkawng mungkan hta jat wa ai, shi ga hte hpaji hte seng ai lam ni hpe internet kaw hkying hkum ni hta laika man 65000 man upload galaw ma ai. Dai ni aten hta website yawng rai yang wan 320 jan nga sai. Du na ra ai shi ning laman hta website yawng wan 3200 jan nga wa na re. Ndai daram law ai website ni hte Jinghpaw ni a hpaji Reseach hte seng nna up load shalun da ai Website gade nga sai kun?

Ga Hpundim

Dai ni yup mang sha mu chyai ai amyu ntai saga. Hpaji hte hpaga ga ai hpaji hte shanglawt woi lu ai, hpaji ladat hte kanbau chye ai, hpaji hte magrau grang ai, Hpaji hte anhte a prat hpe shing dang ai lam mahkra hpe ahtu agrawp kau saga. Pat da ai chying hka ni hpe hpaji hte hpaw la ga. Mungkan hpe hpaji hte daw jau let lapyin ja ai, makam hta ngang ngang hte hpaji prat, hpaji mungkan de lahkam htawt shang wa saga.